Pijn en voeding, wat is de relatie?

Voeding en pijn. Steeds vaker wordt het genoemd als een belangrijk thema zijn. Maar is dat ook zo?

Pijn en voeding – wat kan je daar als fysio/oefentherapeut mee?

In dit artikel beantwoord ik deze vraag. En ik zal je vast verklappen: ja, pijn en voeding is een belangrijk thema en je kan er zeker iets mee als fysiotherapeut. Maar het is niet zo’n belangrijk thema als sommigen je willen doen geloven. Althans, op basis van de huidige kennis en wetenschap.

In dit artikel lees je:

• welke relatie er is tussen pijn en voeding
• wat de belangrijkste dieet adviezen zijn op dit gebied
• wat je er als fysiotherapeut of oefentherapeut mee zou kunnen (of moeten) als je patiënten begeleid met (aanhoudende) pijnklachten

Welke relatie is er tussen pijn en voeding?

Ja, dat is een lastige. Want hiermee gaan we gelijk de epigenetica in. Epigenetica bestudeert de chemische reacties en factoren die die delen van het genoom aan- en uitschakelen op bepaalde momenten en locaties. Dit soort chemische reacties wordt natuurlijk sterk beïnvloed door wat wij in onze mond stoppen gedurende de dag. Meer over dit begrip lees je op wikipedia.

Voeding heeft een belangrijk effect op onze interne huishouding. Dus ons hormoonsysteem, immuunsysteem en zenuwstelsel worden in hun functioneren beïnvloedt door ons voedingspatroon.

Ons immuunsysteem

Ons immuunsysteem werkt effectiever met een gezonde voeding. Oxidatie treedt namelijk sterker op bij ongezonde voeding (zoals snacks, te veel suiker, te veel ongezonde vetten) zo is bekend. Gezonde voeding beschermt het lichaam juist tegen dergelijke oxidatie. Omega-3 en olijfolie zijn hier goede voorbeelden van.
In de systematische review van Elma (2020) wordt onder meer een studie geciteerd bij patienten met arthrose: het bleek dat een hogere inname van suiker en vetten correleerde met meer pijnklachten.

Mineralen- en vitaminen

Onze mineralen- en vitaminen huishouding speelt een rol in relatie tot het functioneren van onze spieren, de ontstekingsgevoeligheid en het functioneren van ons zenuwstelsel. Tekorten in magnesium worden wel gezien bij patiënten met chronische of persisterende pijn en is geassocieerd met een grotere gevoeligheid voor spierspasme of verkramping, toename van de ontstekingsgevoeligheid en neuropatische pijn.
Ook zijn er aanwijzingen dat de algehele calorie-inname bij reuma patiënten te laag is en (mede daardoor) de inname van voedingsstoffen als foliumzuur, zink, magnesium en B6 lager is dan de dagelijks aanbevolen hoeveelheid.

Het microbioom

Wat we dagelijks eten beïnvloedt het microbioom. Het microbioom is een verzameling van micro-organismen in het maagdarmstelsel en speelt een cruciale rol bij de vertering, de energievoorziening, het immuunsysteem en de hormoonhuishouding. Een dysbiose, oftewel een ongezonde balans van het microbioom, kan leiden tot ziekte en/of pijn. Wetenschappelijk onderzoek van de laatste jaren bracht aan het licht dat 90% van de niet-overdraagbare ziektes geassocieerd wordt met veranderingen in het microbioom. Ook bij pijn speelt het dus een rol. Het valt te verwachten dat de rol van het microbioom naarmate het onderzoek vordert belangrijker en duidelijker zal worden.

Dehydratie (dus te weinig vocht in je lichaam) maakt dat de pijnervaring sterker wordt gevoeld. Hoe dat precies zit is een erg ingewikkeld verhaal. Te veel voor een artikel als dit in ieder geval.

En een vegetarisch of veganistisch dieet, welk effect heeft dat op MSK pijn?

De review van Elma uit 2020 heeft ook gekeken naar het effect van een vegetarisch eetpatroon op chronische pijnklachten. Een vegetarisch eetpatroon bestaat uit granen, groenten, fruit, melkproducten en eieren. Conclusie was, op basis van 2 studies (dus voorzichtigheid is geboden!), dat chronische musculoskeletale klachten verminderen door een vegetarisch dieet.

Twee andere onderzoeken keken naar het effect van een veganistisch eetpatroon op pijn. Veganistisch eten bestaat uit, bij voorkeur, ongekookt voedsel waaronder groenten, fruit, noten, zaden, granen, paddenstoelen en peulvruchten en geen dierlijke producten zoals vlees, vis en zuivel. Een veganistisch dieet leverde mensen met fibromyalgie al na drie maanden significant minder pijnklachten op dan mensen die een normaal westers eetpatroon hadden (omnivoor eetpatroon).
Het stoppen met het veganistisch eten en weer ‘normaal’ eten resulteerde vervolgens binnen enkele weken in het verdwijnen van dit effect.

Wat zijn de belangrijkste dieet adviezen voor mensen met pijn?

Dit is eigenlijk de makkelijkste vraag om te beantwoorden in dit artikel. De relatie tussen voeding en pijn is namelijk beschreven door een toonaangevend instituut op het gebied van pijn in de wereld: de IASP (International Association for the Study of Pain) op basis van 73 onderzochte meta-analyses. Als je de bron van onderstaande informatie zoekt, kijk dan hier.

Dit zijn de belangrijkste adviezen waarvoor bewijs voor handen is:

• veel groenten en fruit
• voldoende goede vetten
• voldoende waterinname
• voldoende vezels om een gezonde darmflora te krijgen en/of onderhouden
• limiteer (of beter: vermijd!) fastfood en suiker
• zorg voor voldoende (of extra) vitamine D, vitamine B12 en magnesium in het voedingspatroon

Kort door de bocht: deze voedingsadviezen komen (vrijwel) volledig overeen met een groot deel van wat het voedingscentrum ook al zegt.

Naast deze grote lijnen bewijs je patiënten ook een dienst door wat meer in detail te treden op een aantal aspecten. Dat leer je in een intensieve cursus en niet in dit artikel. Want dat gaat wel een tandje verder.

Wat kun je als fysiotherapeut of oefentherapeut betekenen op het gebied van voeding en pijn?

Best veel! Maar stel wel de juiste prioriteiten.
En zorg dat je voldoende geschoold bent. In deze Ierse studie komt duidelijk naar voren dat fysiotherapeuten het belang van voeding meer en meer inzien én dat ze vaak ervaren dat hun competentie op dit gebied te wensen over laat. En dat scholing nodig is.
In dit interview met Jaap Wonders, onze docent van de cursus voeding en pijn, lees je hoe je als fysiotherapeut op dit gebied zou kunnen opereren.

De basis van de aanpak bij aanhoudende pijnproblemen ligt bij:

• interventie op irreële en belemmerende ziektepercepties
• interventie op stress en stressmanagement
• een goede arbeids-rust verhouding
• inzicht in pijn en het eigen pijnprobleem
• voldoende dagelijkse beweging
• een adequate generieke fitheid
• goede slaap
• goede lokale/regionale fitheid en gezond lokaal/regionaal bewegen (bewegingspatronen)

In dit rijtje past dan ook een interventie op voeding. Veelal niet als eerste interventie.
Maar wel als één van de mogelijkheden, toegevoegd dus aan bovenstaand rijtje.
Uiteraard is het wel noodzakelijk dat je patiënt open staat voor verandering van zijn dieet.

Interventies gericht op het voedingspatroon van de patiënt dragen echt een steentje bij aan het herstel.
En kunnen zelfs een wezenlijk verschil gaan maken.

Bronnen

• recente aanbevelingen (2020) van het IASP/EFIC over voeding lees je hier.
• Brain K, Burrows TL, Rollo ME, Chai LK, Clarke ED, Hayes C, Hodson FJ, Collins CE. A systematic review and meta-analysis of nutrition interventions for chronic noncancer pain. J Hum Nutr Diet 2019;32(2):198-225.
• Elma Ö, Yilmaz ST, Deliens T, Coppieters I, Clarys P, Nijs J, Malfliet A. Do Nutritional Factors Interact with Chronic Musculoskeletal Pain? A Systematic Review. J Clin Med. 2020 Mar 5;9(3):702.
• rapport van de WHO & FAO experts: World Health Organization. Diet, Nutrition, and the Prevention of Chronic Diseases: Report of a Joint WHO/FAO Expert Consultation; World Health Organization: Geneva, Switzerland, 2003; Volume 916. Een verkorte versie vind je hier.
• Griffin, A., Conway, H., Chawke, J., Keane, M., Douglas, P., & Kelly, D. (2023). An exploration of self-perceived competence in providing nutrition care among physiotherapists in Ireland: a cross-sectional study. Physiotherapy Theory and Practice, 1-10.